XVI. eta XIX. mendetako euskara batuari buruz hitz egingo dute Atarrabian
Sailkatuta:Biltzarrak, Hemeroteka, Jarduerak, Prentsa aretoa
Gaur amaituko da ‘Nafarroaren konkista eta europar erreforma’ kongresua, hiru eguneko jardunaren ondoren.
Erredakzioa Atarrabia
Atarrabian, Nafarroaren konkista eta europar erreforma nazioarteko biltzarra antolatu dute. Hiru eguneko jardunaren ondoren, gaur amaituko da biltzarra, eta sormenaren eta hizkuntzaren inguruko hitzaldiak eskainiko dituzte. Xabier Mina Nafarroako Ikerketa Historikoen Elkarteak eta Atarrabiako udalak antolatu dute biltzarra.
Gaurko jarduna garai kulturalaren ingurukoa izango da. Aurelia Arkotxa-Scarcia Linguage Vasconum Primitiae-ri buruz ariko da. Charles Bidegain, Pello Guerra Viscaret eta Philippe Lartiguek ere hizkuntzaren inguruko solasaldia eskainiko dute. Ondoren, Josu Lavinek eta Manuel Ercillak XVI. mendetik XIX. mendera arteko euskara batuaren inguruan ariko dira. Fernando Serranoren hitzaldiaren ondoren, biltzarra amaituko dute.
XVI. mendeko euskara batua
Sailkatuta:Biltzarrak, Hemeroteka, Jarduerak, Prentsa aretoa
“Euskaldunon lehenbiziko euskara batua XVI.mendekoa da”
Jakintza Baitha elkarteko Josu Lavin eta Manuel Ercilla gaur arituko dira euskal hizkuntzaren sorreraz (eta etorkizunaz), ‘Nafarroaren konkista’ izeneko kongresuan.
Marta morales – Ostirala, 2012eko Ekainak 1
“XX. mendean sasipurismo ortografiko, lexikal eta sintaktikoa hedatu da, euskarari sekulako kaltea egiten diona”, adierazi dute Josu Lavinek eta Manuel Ercillak.
NAFARROAREN konkistaren harira, euskara bizirik irauteko, eta berez, erabilgarria suertatzeko, euren proposamenak plazaratuko dituzte Josu Lavinek eta Manuel Ercillak Nafarroaren konkista eta europar Erreforma (1512-1610) kongresuan. Xavier Mina Nafarroako Ikerketa Historikoen Elkarteak antolatu du nazioarteko biltzar hau, egun hauetan Atarrabian burutzen ari dena, hain zuzen. Egitarau oparoaren barnean, gaur eguerdian, bertako Kultur Etxean, Josu Lavin eta Manuel Ercilla Jakintza Baitha elkarteko kideek El euscara unificado del siglo XVI al XIX izenburupeko hitzaldia eskainiko dute, euskaraz. “Batu aditzak, beste adiera batzuen artean, unitu, bat egin, unifikatu erran nahi du, ezta? Bada, XVI. mendekoa da lehenbiziko euskara batua. Euskaltzaindiak azken mende-erdian finkatutako batua euskaldunok dugun bigarren euskara batua da”, argitu du Lavinek.
HIZKUNTZA, PERTSONEN ZERBITZURA Antzineko batuaren sorrera horretan, Joannes Leizarraga euskal idazleak egindako lana funtsezkotzat hartzen dute biek. Lapurtarraren itzulpen lanak bereziki goraipatzen dituzte adituek, Testamendu Berria eta Erreforma garaiko obrak, kasu. Bere lana aurrera eramateko, Joana III.a Nafarroko erreginaren babesa lortu zuen Leizarragak. “Nafarroa independenterako euskara batu bat sortzen da gure egunetara arte iraun duena, zeina gaur egun nafar-lapurtera deitzen baita”, azaldu du Lavinek.
Berazkoitz herriko semea artzain protestantea zen, eta Erreformaren baloreak antzematen dituzte hizlari biek bere lanetan, hau da, bere kabuz libreki pentsatzen duten pertsona alfabetizatua eta instruitua sortzea. “Bazekiten pertsona hizkuntzaren bidez salbatu behar zela, ezen ez hizkuntza pertsonaren bidez, egun uste den gisara”, ohartarazi du Ercillak. Jakintza Baitha elkarteko kideek badakite ez direla nostalgiak hartuta ari. Gure arbasoen euskara batuaren mesede eta bertuteak egungo euskaldunentzako berreskuratu nahi dituzte. “Beren espiritu libreaz jausi gaitezen, gure pentsamendua izan dadin espresatua termino prezisoz, sintaxi zehatzez, aditz forma egokiz…”, nabarmendu dute. Antzineko euskara batu horri “neoklasikoa” deritzote. Gabriel Arestik T.S. Eliot poetaren Laur Quartettoac itzuli zuen estilo bera, hain zuzen ere.
“Haimberce aldiz ençun dugu ecen euscarac euscaldun eguiten gaituela non ia ia ahaztu çaigun ecen euscaldunoc garela euscara,mendezmende, eguin eta eguiten dugunoc”, agertu du Lavinek, Arestik bezalaxe, euskara neoklasikoa erabiliz, “irakurleak erraz ulertzen dela ohartarazteko”, adierazi du.
EUSKAL GIZARTEA, ALZHEIMERRAK JOTA Leizarragak hasitako bidea, lehenengoz Kontraerreformako euskal idazleek, eta, beranduago, Frantziak Ipar Nafarroa konkistatu ondorengoek jarraitu zutela gogorarazi dute: XVII. mende hasierako Materre edo Axular; ostean Xurio, edo, XIX. mendean, Intxauspe, besteak beste. “Guztiek Leizarragak finkaturiko euskara klasiko batuan idatzi zuten. Baina Euskal Herrikoa Alzheimerrak jotako gizartea da. Euskaldunek oro har ez dakite estatu independente bat eduki dutenik, ezta euskara batu nazional batez gozatu dutenik ere”, ohartarazi dute. Beren ustez, euskara batuak ez du betetzen gaztelania eta frantsesaren papera, baina, horren zergatia arrazoi politikoengandik haratago topatzen dute. “XX. mendean sasipurismo ortografiko, lexikal eta sintaktikoa hedatu da, zeinek gure hizkuntzari sekulako kaltea egin eta egiten baitio”, ziurtatu dute. Eta hainbat galdera luzatu dute ere bai. Gaur eguerdian Atarrabiako hitzaldian luzatuko dituzten berberak: “Zergatik eta zer autoritatez suprimitu dira literatura klasikoko milaka hitz; zergatik, XXI. mendean, baserri giroarengandik hartutako hausnartu, jorratu edota aztertu bezalako hitzak kontzeptu abstraktuak izendatzeko, bere oinarrizko esanahia galduaraziz?”. “Lapurreta kulturala” deritzote honi.
ERAGILGARRITASUNAREN ALDE Hala eta guztiz ere, Jakintza Baitha elkarteko kideak ez daude euskara batuaren kontra, erabiltzen den euskararen aldekoak baitira biak. “Euskara batuak badu parte bat oso ona, egiatan erabiltzen da, alegia, gure literatura tradizioaren paradigmen barruan aurkitzen da. Baina Euskaltzaindiko euskara batuaren beste erdia –zehaztu du Ercillak–, aldiz, ez da inoiz erabiltzen: hiztegietan eta aditz paradigma fantastikoetan agertzen dena da”. Egoera horrek euskaldun alfabetatuengan “inferioritate konplexua” erein duela ziurtatu du. “Oraindik hizkuntza osoa ez dutela ikasi uste dute (euskara ikasleek). Eta egia da, hizkuntzaren erdi bat falta zaie, zeina gure klasikoen hizkuntzan eta lexiko internazionalean aurkituko duten”.
‘NACIOA’, 400 URTEZ HORRELA IDATZITA
Nazioa adierazteko, ‘natione’ erabili zuen Leizarragak. Hitz internazionala, hain zuzen, Josu Lavinek eta Manuel Ercillak nabarmendu dutenez. “Egun interneten topa dezakegun informazioaren %50ak termino internazionalen grafia mantendu du”, azaldu dute. Horren adibide, ingelesezko ‘nation’ hitza. “Lau mendetan euskaraz ‘natione’ zein ‘nacione’ idatzi izan da. Orain, ordea, ‘nazio’ nagusitu da”, kritikatu dute.
http://www.deia.com/2012/06/01/ortzadar/euskaldunon-lehenbiziko-euskara-batua-xvimendekoa-da
Atarrabian, nazioarteko biltzarra.
Maiatzaren 30 eta ekainaren bata eta bian 1512ko konkistari buruzko nazioarteko biltzarra eginen da Atarrabian, Xavier Mina Nafarroako ikerketa historikoen elkarteak antolatuta. Elkarteko Roldan Jimeno-ri elkarrizketa:
http://www.xorroxinirratia.info/mp3/xabier%20mina%20atarrabia.mp3
http://www.xorroxinirratia.info
Biltzarraren berri Atarrabia Kultura Agendan
http://www.villava.es/upload/docs/agenda%20abril-mayo-junio.pdf
Biltzarraren berri Atarrabiarako udal informazio aldizkarian
http://www.villava.es/upload/docs/villava%20107.pdf
“Nafarroaren konkista eta europar Erreforma (1512-1610)” Biltzarraren aurkezpena Berrian
1512ko konkistari buruzko nazioarteko biltzarra egingo dute Atarrabian
Euskal Herriko eta kanpoko 24 historialari izango dira maiatzaren 31ko eta ekainaren 1eko eta 2ko jardunaldietan
Iñigo Astiz Atarrabia
Nazioarteko biltzarra aurkezteko atzo Atarrabian egindako prentsaurrekoa. / LANDER FERNANDEZ DE ARROIABE / ARGAZKI PRESS
Zehaztasun zientifikoa. Hori da Xavier Mina Nafarroako Ikerketa Historikoen Elkarteak Nafarroako konkistari buruzko eztabaidari egin nahi dion ekarpena. «Testuingurutik kanpo, era lerratuan eta partzialean» landu da maiz 1512ko konkistaren gaia, Tomas Urzainki elkarteko kidearen hitzetan, eta horregatik antolatu dute historialarien nazioarteko biltzarra Atarrabian (Nafarroa) maiatzaren 31n eta ekainaren 1ean eta 2an. Orotara, Euskal Herriko eta kanpoko 24 historialari elkartuko dituzte.
Nafarroako konkista eta europar erreforma izango da jardunaldien izenburua. Izan ere, elkarteko kideen ustez, ezin da Nafarroan gertatu zena ulertu, testuinguru zabalagoan kontuan hartu ezean, eta nahitaezkoa da Europako erreformak eta kontrarreformak presente izatea. Xehetasun bat aipatu du, adibide gisa, Alvaro Adot biltzarraren antolatzaileak. «Aita santuak eskumikatze buldak sinatu zituen Nafarroako errege-erreginen aurka, eta hori izan zen Gaztelako erregeak konkista abiatzeko erabili zuen justifikazioa».
Zorroztasuna eta dibulgazioa
Zehaztasun asmoak ez ditu jardunaldiak astun bilakatuko, Adoten hitzetan. Zorroztasuna eta dibulgazioa uztartu nahi dituzte jardunaldietan. Eztabaida jende artera hedatzea da haien asmoa, eta 25 euroren truke jarriko dituzte hiru egunetan joateko txartelak. Egun bakarrekoek 10 euroko prezioa izango dute. Eta xaviermina.org orrialdearen bidez egin beharko dira horretarako eskariak.
Lau ataletan banatuko dituzte jardunaldiak. Lau garaitan: garai juridikoa; guda garaia; garai soziala, ideologikoa erlijiosoa eta politikoa; eta kulturaren garaia. Luzea da jardunaldietan parte hartuko duten historialarien zerrenda. Besteak beste, Atarrabian izango dira Tomas Urzainki, Pedro Esarte, Alberto Garzia, Peio Monteano, Iñaki Sagredo, Antonio Rivera, Bixente Serrano Izko, Emilio Monjo, Roldan Jimeno, Jon Oria, Jose Luis Villacañas, Esteban Antxustegi eta Aurelia Arkotxa.
Konkistaren gaiarekin lotutako beste hainbat ekitaldi antolatu ditu Atarrabiako Udalak ekainean: musika emanaldiak, antzerkia eta bai arte erakusketak ere.
Informazio gehiago bildu nahi izanez gero, bisitatu webgune hau:
Xavier Mina Elkartea Berrian
2012-02-24
Tomas Urzainki. Historialaria
«Konkistak jarraitu egiten du oraindik»
Estereotipoak dira nagusi Nafarroako historiaren inguruan, Tomas Urzainkiren ustez. Horregatik eratu dute Xavier Mina Nafarroako Ikerketa Historikoen Elkartea.
Iñigo Astiz Iruñea
«Faltsifikazio historiografikoei su-etenik ez ematea». Hori da Xavier Mina Nafarroako Ikerketa Historikoen Elkartearen asmoa. Izan ere, 1512ko Nafarroaren konkistaren 500 urteurrena da aurtengoa, eta gaia mahai gaineratzea da haren helburua. Ez hori soilik, ordea. Ezagutza hutsune nabarmena dago, Tomas Urzainki historialariaren hitzetan (Iruñea, 1949). Elkarteko bultzatzaileetariko bat da bera, eta egungo erronkei aurre egiteko, ezinbestekoa da iragana aztertzea, beraren ustez. Haien webgunean dago elkartearen ekinbideei buruzko informazioa: xaviermina.org.
Zer behar ikusi duzue halako elkarte bat osatzea erabakitzeko?
Hutsune nabarmen bat dago. Ez dago herrialde honen historiaren ezagutza eta hedapen nahikorik, eta horregatik batu gara historialari batzuk elkarte honetan. Nafarroa osoa hartzen dugu kontuan. Ez Nafarroa herrialdea, baizik eta subjektu historikoa; gure gizarteak bere eskubideez gozatu ahal izateko osatutako antolaketa juridiko eta politikoa. Funtsezkoa da hura ezagutzea herrialde honi edozein proposamen ideologiko edo politiko proposatzeko. Euskaldunon subjektu historiko nazionala da. Ez da errealitate historiko urrun bat: gaur egunean ere presente dago.
Diozunez, iragan haren bilakaeraren ondorio da egungo errealitatea.
Nafarroako konkistak gure gizartearen mendekotasuna ekarri zuen, baita zatiketa ere. Egungo herrialdekako banaketa estuki dago lotuta konkistaren faseekin. Hiru gertakari historikotan gelditu ziren iltzatuta Frantziako eta Espainiako gizarte menderatzaileen erlojuak. Gaztelarren konkista da gertakari horietako bat, eta 1789ko Frantziako Iraultza da beste bat. Euskaldunen nazio errealitate bereiziaren galera ekarri zuten. Azkenik, 1936an kontrairaultza bat gertatu zen Espainian, eta hor dago erlojua geldi. Hor eta ETAren aurkako gudan. Horrek baldintzatzen ditu egungo diskurtso ideologikoak. Jende asko ez da ohartzen Espainiak eta Frantziak daukaten justifikazio ideologikoak gertakari horietan duela oinarria. Guk ere maiz ez dugu ikusten gizarte menderatu bat garela, bi gizarte menderatzaileren menpean. Fokuz kanpo ikusten dute askok gai hau. «Sindrome linguistikotarra» deitzen diot nik oker horri.
Zer da hori?
Euskararen herrialdetik abiatuta sortu nahi dute proiektu politikoa. Huts nabarmena da hori, nire ustez. Madril eta Parisek pozez ikusten dute nola aldarrikatzen ditugun eskubide politikoak hizkuntza eskubideen ukapenetik abiatuta. Orga idien aurrean jartzea da hori. Arazo linguistikoa, oso garrantzitsua izanik ere, arazo osoaren parte bat da soilik. Ukatzen diren eskubide politikoak dira giltza. Eskubide guztiak ukatu zaizkigu, eta haien artean baita hizkuntzarena ere. Ordenatu behar genituzke gure ideiak.
Horretarako sortu duzue elkartea?
Horretarako ere bai. Garrantzi handiko gaia da egun. Eztabaida politiko bat egin behar bada, mahai gainean oso presente eduki beharreko gai bat da hau. Diagnosia ongi egin behar da irtenbide egokiak aurkitu ahal izateko.
Diagnosia, beraz, ez da egokia.
Ez. Osotasuna kontuan hartu beharrean, zati bat hartzen da kontuan. Nafarroa izan zen Europako lehen estatu modernoa. Bazen horren kontzientzia bat. Herritarrek bazuten parte hartze bat, eta bazen eskubideen aitortza bat erregetzaren gainetik zegoena.
Orain 500 urte konkistatu zuten gaztelarrek Nafarroa, 1512an. Maiz aipatu da azkenaldian gaia, eta zuek Europako erreformen testuinguruan kokatzen duzue gertakari hura.
Ezin da konkista ulertu erreforma ulertu gabe. Konkistaren gaia erabat dago murgilduta nazioarteko gerra horietan. Fernando katolikoak Vatikanoa estutu zuen, errege-erregina batzuk herejeak zirela esateko eta herrialde baten buru izateko eskubiderik ez zutela ebazteko. Monarkia unibertsala aldarrikatzen zuten, eta, noski, monarkia hura katolikoa eta erromanikoa zen. Nafarroa guda horren lehen lerroan egon zen.
Ez da maiz aipatzen erreformarena konkistaz aritzean, hala ere.
Hemen dagoen gobernua espainiar nazionalista da, eta hori da haren asmoa: 1512koa ahalik eta eperik txikienera mugatzea. Arazoa minimora murriztu nahi dute, baina mende osoa hartzen du konkistak. 1512an hartu zuten Iruñea, eta 1610ean hil zuten Enrike III.a Nafarroakoa eta IV.a Frantziakoa.
Badira konkistaren gaia mahai gainean jartzen duen elkarterik: 1512-2012 Nafarroa Bizirik taldea, Nabarralde, zuena…
Hutsunea handia da, ordea. Erakundeek ez dute ardurarik hartu. Ez hemen eta ez Mendebaldeko Nafarroan edo Baskongadetan ere, eta haiei ere zuzenean eragiten die. Zazpiak bat aldarria, egun egiten den bezala eginda, bestek egindako banaketatik abiatzen da, adibidez. Nafarroa osoa defendatzen dugu guk. Ez ditugu onartzen konkistaren mugak.
Zergatik hautatu duzue Xavier Mina XVIII. mende bukaerako militarraren figura elkarteari izena emateko?
Independentziaren, askatasunaren eta berdintasunaren aldeko borrokaren erreferente bat da. Absolutismoaren aurka aritu zen, Fernando VII.aren aurka, eta Napoleoni ere kontra egin zion. Nafarroako herrialde guztietako kideak zeuden haren tropetan, eta Nafarroako gudarostea izatearen kontzientzia bat ere bazuten. Gero Mexikon egon zen, eta han esan zuen egun askok esaten ez dutena. Espainiar asoziaziotik «bereizi» egiten zela, eta Mexikoren askatasunaren alde aritu zirenekin batu zela borrokan. Bere askatasunaren alde borrokan dagoen Nafarroa baten lekukoa da Minarena.
Nafarroako Gobernuak ez du onartzen konkistarik izan zenik. Bada lehiarik, beraz.
Gaztelak patu historiko bat zeukala esaten dute. Ideologia nazionalista espantsionista espainiarra da haiena. Ukatzailea eta askatasunen aurkakoa. Ukapena ez da bukatu oraindik. Konkistak jarraitu egiten du. Nafarren eskubideak ukatzen dituzte, eta baliabide politiko eta ekonomiko guztiak eurenganatu dituzte, gainera. Guk egun gertatzen denari bilatu nahi diogu azalpena, baina arrazoi horiek iraganean daude.
Nafarroako historiari buruzko kongresu bat izango da maiatzean
Nafarroako konkistaren gaia hedatzea eta Europako testuinguruan kokatzea da Xavier Mina elkartearen asmoetariko bat. Kongresu bat antolatuko du Atarrabian (Nafarroa), eta maiatzaren 30ean hasi eta ekainaren 2ra arte iraungo du. Hogei adituk baino gehiagok aztertuko dute Nafarroako historia, Europako XVI. mendeko erreformaren ispiluan. xaviermina.org webgunean dago informazio gehiago.
http://paperekoa.berria.info/plaza/2012-02-24/034/001/konkistak_jarraitu_egiten_du_oraindik.htm
Goraçarrea 1512 – 2011
http://www.rtve.es/alacarta/videos/telenavarra/telenavarra-28-11-11/1260216/